شرح دیار مینودری قزوین
- قزوین به مناسبت موقعیّت جغرافیایی مساعد خود، از زمان کهن به یکی از کانون-های تمدّنی در فلات ایران بدل گشت. بواسطه موقعیّت سوق‌الجیشی قزوین و قرارگرفتن آن بر سر راه‌های شرق و غرب، این شهر چه در دوران پیش از اسلام و چه در دوران اسلامی از اهمیّت نظامی و سیاسی برخوردار بوده است. پس از فتح ایران به دست اعراب مسلمان، قزوین در زمره یکی از ثغور دارالاسلام درآمد. فرایند بسط و توسعه قزوین که از عهد خلفای عباسی آغاز شده بود، در عصر سلجوقیان رونق دو چندان یافت. در پس منازعات ایران و عثمانی در زمان صفویان، شاه طهماسب اوّل صلاح کار در این دید که قزوین را بعنوان پایتخت برگزیند. (اشراقی، 1390) و از این رو، نهم شهریور، سالروز برگزیدن قزوین به عنوان پایتخت از سوی شاه طهماسب صفوی را در تقویم ملی ایران، روز قزوین می‌نامند.
در ادامه تشکیل دولت قاجار خاصه از دوره ناصری تا نهضت مشروطیت دوره‌ای از ثبات سیاسی را به ارمغان آورد، که به موازات این ثبات، ولایت قزوین نیز به جهت موقعیت خاص جغرافیایی خود که در مسیر مواصلاتی پایتخت با مناطق غربی و شمالی از مسیر رشت و تبریز قرار داشت از این تحولات و اثرات آن نه تنها بی‌نصیب نماند؛ بلکه در عظیم‌ترین تحول سیاسی عصر یعنی نهضت مشروطیت و تداوم آن، که از پیامدهای گسترش روابط با اروپا و نفوذ اندیشه های جدید بود از منظر تاریخی نقش قابل توجهی ایفا نمود، و از این رو، قزوین در جایگاه یکی از ولایات مهم کشور قرار گرفت که عنوان « دارالسلطنه» را به دوش می‌کشید. (داوود الهی، 1391)
گفتنی است شهر قزوین از گذشته دور در چهارراه ارتباطی شاهراه‌هایی قرار داشت که از شرق به غرب و شمال و جنوب امتداد داشتند و همین موقعیت ممتاز را باید یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری و ادامه حیات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قزوین در طول تاریخ به شمار آورد.
نامگذاری و موقعیت تاریخی
قزوين را در نوشته هاي قديم اروپاييان شهر باستاني ” آرساس ” يا ” آرساسيا ” و در تاريخ يونان شهر قديمي ” راژيا ” ناميده اند. قرار گرفتن آن بر سر راه ” جاده ابريشم ” سرنوشت قزوين را با فراز و فرودهاي تلخ و شيرين گره زده است.
در منطقه قزوين صدها تپه باستاني شناسايي شده که هر يک برگ زريني از تاريخ و تمدن ميهن اسلامي مان را در سينه جاي داده اند و تنها حفاري تپه سگزآباد نشانگر تمدن 9 هزار ساله يکجانشيني در اين دشت حاصل‌خيز است.
منطقه كاسپين كه از روزگاران پيشين، سرزميني آباد و پرجمعيت بود، در زمان ساساني رونقي ديگر يافت و با بناي شهرستان شاپوري- كه آن را شادشاپور نيز مي خواندند – چهره اي متفاوت پيدا كرد و به خاطر موقعيت ويژه اش، پذيراي نظاميان و جنگاوران سلحشور هم شد و از قلعه و برج و بارويي مستحكم برخوردار گشت.
روند شهرسازي و گسترش مناطق مسكوني در قزوين، پس از ورود اسلام به اين سرزمين در سال ۲۴ هجري شتابي دو چندان گرفت و در مدتي كوتاه به عنوان “ باب الجنه” يا “ دروازه بهشت” ناميده شد.
انتخاب الموت به عنوان مركز اسماعيليان نزاري و چالش هاي فرهنگي ، سياسي و نظامي مربوط به آن، منطقه قزوين را حدود ۲۰۰ سال به كانون اصلي رويدادهاي مهم كشور تبديل كرد و بارها شاهد لشكر كشي هاي ميليوني و آثار ويرانگر آن بود .
انتخاب قزوين به عنوان تختگاه صفويان در قرن دهم علاوه بر بازنمايي اهميت شهر، دوره درخشاني از عمران و توسعه شهري را رقم مي زند كه درآثار سفيران و بازرگانان غربي كه به ايران آمده اند مشهود است. طراحي و ساخت نخستين خيابان ايراني، چهارباغ ها، ميدان ها، كاخ ها، مدارس، مساجد، بوستان هاي شهري و … كه به الگويي براي شهرسازي در سراسر ايران تبديل شد از اين شهر آغاز مي گردد. حتي انتقال پايتخت در قرن يازدهم نيز رنگ فراموشي به آن نمي زند و تا پايان دوره افشاريان شاهد سازه هاي فراواني در جاي جاي شهر هستيم كه عمارت باشكوه ايوان نادري از آن جمله است.
در سراسر دوره قاجاريه، قزوين به عنوان يك منطقه حاكم نشين مستقل مرتبط با پايتخت مطرح بود و با وجود ركود نسبي اقتصاد و فرهنگ در آن دوره از اندك مراكز پر رونق و تپنده ايران به شمار مي رفت.
پايداري قهرمانانه مردم اين سامان در برابر هجوم سپاه خونخوار مغول و يورش ويرانگر تيمور، به ويژه وارد كردن نخستين شكست به مهاجمان افغاني در دشت قزوين پس از سقوط اصفهان از نقش انكار ناپذير قزوينيان در تاريخ ايران حكايت دارد . مشاركت مردم قزوين در نهضت ضد استبدادي مشروطه سر آغاز فصل نويني در تاريخ معاصر كشور ماست كه تا انقلاب اسلامي تداوم مي يابد.
موقعیت جغرافیایی و اقلیم
استان قزوين كه در حوزه مركزي ايران با مساحتي معادل ۱۵۸۲۱ كيلومتر مربع بين ۴۸ درجه و ۴۵ دقيقه تا ۵۰ درجه و ۵۰ دقيقه طول شرقي و ۳۵ درجه و ۳۷ دقيقه تا ۳۶ درجه و ۴۵ دقيقه عرض شمالي قرار دارد از شمال به استان هاي مازندران و گيلان، از غرب به استان هاي همدان و زنجان، از جنوب به استان مركزي و از شرق به استان تهران محدود مي شود.
ارتفاعات شمال استان به بيش از ۴۰۰۰ متر و جنوب غربي به ۲۷۰۰ متر از سطح دريا مي رسد و كوه‌هاي معروف آن سيالان، شاه البرز، خشچال، سفيد كوه، شجاع الدين، اله تره، رامند، آق داغ، خرقان، ساري داغ، سلطان پير، سياه كوه و… هستند كه سيالان با ۴۱۷۵ و شاه البرز با ۴۰۵۶ متر بلندتر از ديگرانند. محدوده مركزي و شرق استان كه دشت پهناور قزوين را تشكيل داده داراي شيبي است كه از شمال غرب به جنوب شرق امتداد يافته و در پايين ترين نقطه ۱۱۳۰ متر است. كمترين نقطه استان از سطح دريا با ۳۰۰ متر در منطقه طارم سفلي و كناره هاي درياچه سد سفيد رود واقع شده كه تفاوت آشكاري را از نظر عارضه‌نگاری جغرافیایی به وجود آورده است.
اقليم و آب و هوا
استان قزوین متشکل از سه منطقه متمایز و مشخص کوهستانی، کوهپایه ای و دشتی است و مناطق کوهستانی به صورت کمربند ناپیوسته ای، نواحی شمالی، جنوبی و غربی آن را تحت پوشش خود قرار داده است. این استان دارای آب و هوای متنوعی در طیف بیابانی، سرد و معتدل کوهستانی و گرم و نیمه مرطوب است.در مجموع استان قزوین، منطقه ای با تنوع آب و هوای بسیار است.
۱-آب و هوای سرد کوهستانی در نواحی شمالی و ارتفاعات جنوب غربی استان
۲-آب و هوای معتدل در کوهپایه ها و دامنه ها
۳-آب و هوای خشک تا نیمه خشک نواحی مرکزی دشت قزوین و بوئین زهرا
۴-آب و هوای مرطوب گرمسیری در نواحی طارم و دره شاهرود
رودهای مهم استان عبارتند از الموت رود، اندج رود، نینه رود، اربدیان، خارود، تارو لات، گرمارود و رودخانه های دیزج، ارنزج و خررود
تقسيمات كشوری، جمعيت و نيروی انسانی
استان قزوين از ۲۵ شهر آبگرم، آبیک، آوج، ارداق، اسفرورین، اقبالیه، الوند، بوئین زهرا، بیدستان، تاکستان، خاکعلی، خرمدشت، دانسفهان، رازمیان، سگزآباد، سیردان، شال، شریفیه، ضیاءآباد، قزوین، کوهین، محمدیه، محمود آباد نمونه، معلم کلایه و نرجه در قالب 6 شهرستان ( آبیک، آوج، البرز، بوئین زهرا، تاکستان و قزوین) تشكيل شده داراي 19 بخش، 43 دهستان و 1150 آبادي است. جمعيت آن بالغ بر يك ميليون و سیصد هزار نفر است.
فرهنگ و مفاخر
به گواهي تاريخ، اين سرزمين همواره خاستــگاه دانشمنــدان، انديشــه ورزان و هنروراني بوده كه نام هر يك از آنان بر تارك فرهنگ ايران اسلامي درخشنده است. بزرگان و نام آوراني همچون : ابوعبدا… قزويني، ابومحمد عبدا… بن عمران بن شاپور، داودبن سليمان بن غازي، ابوغانم خادم، احمدبن ابراهيم قزويني، – از ياران ائمه اطهار و محدثين موثق شيعي- ابن ماجه – محدث بزرگ اهل سنت و گردآورنده سنن – عبدالجليل قزويني، امام الدين رافعي، زكــريا بــن محـمدقزويني، حمدا… مستوفي، عبيدزاكاني ، نجم الدين كاتبي، شرف جهان قزويني، ملا خليلا، آقارضي، واعظ، سالك، وحيد،آصف، ميرعماد، ملك محمد، عماد الكتاب، شهيد ثالث، علامه دهخدا، سيد اشرف الدين حسيني( نسيم شمال)، عارف، ملا آقا حكمي، سيد موسي زرآبادي، شيخ مجتبي قزويني، علامه رفيعي، شهيد رجايي، سرلشگر بابايي، دکتراحسان اشراقی، دکتر دبیرسیاقی، بهاءالدين خرمشاهي، و … كه طلايه داران خرد و روشنايي و پاسداران حريم فرهنگ و پارسايي اند. آوازه مكاتب و مدارس فلسفي، فقهي، عرفاني و هنري قزوين در سده هاي مختلف، اقاليم گوناگون را درنورديده و جويندگان معارف را به سوي خود كشانده است. حضور بزرگاني همچون صاحب بن عباد و امام احمد غزالي، خواجه نصير طوسـي، اميــرمــعزّي، قــطب الدين شيــرازي، شيــخ بـهائي، ميرداماد، ملاصدرا، فيض كاشاني، سيد جمال الدين اسد آبادي، ميرزاي شيرازي و … نشان از اعتبار حوزه هاي علمي ـ فرهنگي قزوين دارد. هم اينك نيز استقرار دانشگاه بزرگ و بين المللي امام خميني (ره)، علوم پزشكي، كار، پيام نور، آزاد و مجتمع هاي آموزشي ديگر مهر تاييدي بر شايستگي ها و توانايي هاي فرهنگي اين خطّه از ايران عزيز است.
صنعت
موقعيت ممتاز استان از دير باز آن را با رونق اقتصادی، توليدی و بازرگانی در آميخته و اينك نيز يكي از قطب هاي اقتصاد كشور به شمار مي رود و مردان و زنان پر تلاش آن نقشي بسزا در چرخه توليد ملي دارند.
بنابر آنچه كه در كتاب هاي تاريخ و جغرافياي تاريخي آمده پيشينه صنعت در منطقه قزوين به هزاران سال پيش باز مي گردد . مطالعات باستان شناسي دستان تــوانـمند ساكنــان اين سامــان را در ساخت سفالينه هاي هنرمندانه نشان داده و آثارشان را زينت بخش موزه هاي معروف دنيا ساخته است . ابن حوقل و مقدسي در قرن چهارم هجري از صنايع دفاعي و پوشاك قزوين به نيكي ياد كرده از صادرات لباس ، كفش ، جوراب ، كمان ، عبا و… آن به شهرهاي ديگر سخن به ميان آورده اند . ناصر خسرو متفكر و جهانگرد مشهور در سفر نامه خود آورده است : ” … قزوين را شهري نيكو ديدم … از همه صناع ها در آن شهر بود. ”
وجود كارخانه هاو كارگاه هاي فراوان قالي بافي ، كاشي و سراميك ، شيشه و ميناگري ، صنايع فلزي ، اسلحه سازي و … در دوره صفوي بر استعداد هاي صنعتي منطقه تاكيد دارند .
استان قزوين در روزگار ما به خاطر داشتن شهرك و مجتمع هاي متمركز صنعتي همچون: البرز ، ليا، تاكستان، حيدريه، نــهاوند، آراسنــج و شـهــرك صنعتي تكنولوژي برتر كه بيش از ۶۰۰ واحد توليدي بزرگ را در خود جاي داده يكي از مهم‌ترين مراكز صنعتي كشور به شمار مي آيد.
جاذبه های گردشگری استان قزوین
داده ها نشان می دهد که تا کنون ١٣٨ اثر و یادمان تاریخی در قلمرو استان قزوین شناسایی شده و کم و بیش مورد مطالعه قرار گرفته اند. آثار مزبور مشتمل بر حجره ها، معابر و بناهای مذهبی، آرامگاه ها، حمام ها، محوطه ها و گذرگاه ها، مساجد، آب انبارها، منازل و عمارت قدیمی است. بر پایه بررسی ها و کاوش های انجام شده در باب کم و کیف یادمان های باستانی و تاریخی، قلمرو استان قزوین در محدوده مناطق کشور است که پیشینه سکونت و استقرار انسان در آن به حدود هزاره ششم پیش از میلاد می رسد. ( تپه های زاغه و سگزآباد). همچنین برخی یادمان های تاریخی نشانگر وجود اهمیت این سرزمین در دوره های تاریخی بعدی به ویژه از دوره سلجوقیان تا عصر قاجاریه است (دروازه آق بابا، برج های خرقان، کاروانسرا و ...) بر پایه داده ها آثار ثبتی استان قزوین تا پایان سال ١٣٧٨، ٣٠ بنا شامل بقعه، امامزاده، میل، برج، قلعه، تپه و ... بوده است. هم چنین جاذبه غذایی و کشاورزی قزوین نیز قابل توجه است. با توجه به ره آورد شهر قزوین پسته، باقلوا و انواع شیرینی سنتی متنوع از جمله باقلوای لوزی، باقلوای پیچ یا گل رز، شیرینی پادرازی، نان نخودی قزوین (شیرینی نخودی)، نان چرخی، نان برنجی (شیرنی برنجی)، نان بادامی قزوین (شیرینی بادامی)، شیرینی اتابکی (شیرینی ولیعهدی)، نان قندی (شیرینی قندی)، نان نازک (نازک پسته‌ای) است.
هم چنین در قزوین آثار تاریخی متعددی وجود دارد که که در زمره نخستین ها در کشور هستند. مانند نخستین مدرسه به سبک نوین، نخستین سینمای قزوین، گراند هتل و کارخانه قدیمی برق در قزوین، از جملۀ این بناهاست.
یکی دیگر از ویژگی های شهر قزوین وجود باغستان های سنتی و سرسبزی است. طبیعتی دست‌ساخت انسان، به نام باغستان سنتی قزوین که ریشه در هزاره‌های تاریخ ایران دارد، باغستان سنتی به واقع گوشه‌ای از عمق کارایی یک نمونه منحصربه‌فرد ایرانی را در امر شهرسازی است.
مساجد و امامزاده ها
- جامع عتیق
- سنجیده
- پنجه علی
- مسجدالنبی
- مسجد-مدرسه پیغمبریه
- مسجد-مدرسه صالحیه
- مسجد_مدرسه شیخ الاسلام
- مسجد_مدرسه سردار
- امام زاده حسین(ع)
- پیغمبریه
- امامزاده اسمعیل(ع)
- مقبره شهید ثالث
- میمون قلعه
عمارات تاریخی و دیدنی
- عالی قاپو
- باغ حکم آباد
- بوستان دهخدا و باغ تاریخی مصل
- آرامگاه امام احمد غزالی
- آرامگاه حمدالله مستوفی
- کلیسا های قزوین
- حسینیه امینیه
- گرمابه صف
- مجموعه بازار
- مجموعه سعد السلطنه
- قیصریه
- سرای وزیر و سرای رضوی
- مجموعه بازار